ایرانیان باستان اعتقاد داشتند که نباید چرک و آلودگی سال کهنه را به سال نو برد و تنها آب را برای رفع آلودگی‌ها کافی نمی‌دانستند ، به همین دلیل به عنصر آتش روی آورده‌اند و چون آتش را مظهر و عامل پاکی می دانستند ، با آتش زدن هیزم به از بین بردن لوازم غیر قابل استفاده و ضدعفونی کردن محل زندگی خود می‌پرداختند.
با ورود اسلام به ایران این مراسم همچنان پابرجا ماند، زیرا آتش در اسلام نیز جزء مطهرات است و هر چیز ناپاکی که در آتش بسوزد پاک و طاهر می‌شود.
در مقاله قبلی مفصل راجع به سنت‌ها و تاریخچه این جشن باستانی صحبت کردیم اکنون می‌خواهیم برخی آیین و رسوم شهرهای مختلف ایران را در جشن چهارشنبه سوری برایتان بیان کنیم.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری در تهران
در قسمت جلوی ساختمان شماره هفت امور خارجه ، توپ مرواریدی قرار داشت که اینار در میدان ارگ قدیم واقع شده بود.
در آن دوران یکی از آداب و رسوم چهارشنبه سوری در تهران این‌طور بود که دختران و زنان برای بخت گشایی به دور این توپ جمع می‌شدند و به آن دخیل می‌بستند.
همچنین در تهران قدیم ، بوته‌های خشک را از بیابان‌های اطراف جمع می‌کردند، با شتر به شهر می‌آوردند و در محلات مختلف می‌چرخاندند.
پس از غروب خورشید، بوته‌های خشک، اسباب و اثاثیه کهنه و شکسته را جمع کرده و با آن‌ها آتش درست می‌کردند.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری در تبریز
آتش‌بازی و گره‌گشایی از دیرباز رکن اصلی این جشن می‌باشد. ولی در گذشته در تبریز به جای آتش افروختن در شب چهارشنبه و پریدن از روی آن صبح روز چهارشنبه کودکان و جوانان از روی آب روان پریده و جمله «آتیل ماتیل چرشنبه بختیم آچیل چرشنبه» را می‌گفته‌اند.
همچنین آجیل و میوه خشک از ضروریات این جشن است و خوردن آن ترک نمی‌شود ، و اگر دوست یا مهمان و تازه‌واردی داشته باشند ، حتماً شب چهارشنبه‌سوری آجیل خام و میوه خشک برای او نیز می‌فرستاده‌اند.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری در شیراز
با توجه به ارادتی که اهالی فارس به حافظ دارند، در شب چهارشنبه سوری زمانی که دور هم جمع می‌شوند فال حافظ می‌گیرند.
دختران دم بخت شیرازی هم به زیارت حضرت شاهچراغ می‌روند و برخی زنان هم برای برآورده شدن حاجتشان زیر گنبد مسجد جامع شیراز حلوا می‌پزند یا آشی مخصوص به نام «ابو دردا» درست می‌کنند که وسایل اولیه این آش حتما باید از راه گدایی تامین شود.
مردان و زنان شیرازی معتقدند که اگر در شب چهارشنبه سوری در آب سعدی شست و شو کنند ، در سال جدید بیمار نخواهند شد و به همین جهت ازدحام عجیبی در این شب اطراف قنات شکل می‌گیرد.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری در خراسان
در مشهد و خراسان جنوبی نیز مردم در هیزم‌های خود اسپند و نمک می‌ریختند که بیشتر افروخته شود و از چشم زخم به دور باشند.
در شهرهایی مانند سبزوار به وسیله چند هیزم و چوب ، گوی بزرگی درست می‌کنند و به داخل آتش می‌اندازند که در حین انجام آن “غم برو شادی بیا، محنت برو روزی بیا” هم می‌خوانند.
در قدیم خراسانی‌ها کمی ذغال به نشانه سیاه بختی ، سکه به نشانه تنگ دستی و نمک به نشانه شور چشمی را داخل کوزه‌ای می‌ریختند و افراد خانواده روی دوش خود و سر خود می‌چرخانند.
سپس آخرین نفر کوزه را از بالای پشت بام به پایین می‌انداخت و می‌خواند: “درد و بلای خانه را ریختم تو کوچه”، تا بدی و نحسی را از خانه‌شان بیرون کنند.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری در کردستان
مردم استان کردستان به خصوص روستاییان ، دسته جمعی به صحرا و کنار چشمه سارها می‌روند و پس از مدتی که به شادی و پایکوبی و کشتی گرفتن گذراندند ، زمان برگشت به خانه، هرکسی مقداری سنگریزه جمع می‌کند و به پشت سر خود نگاه نمی‌کند و سنگریزه را از روی شانه به عقب پرتاب کرده و بدین ترتیب، بلا و آفت را از خود دور می‌سازد.
همچنین در شب چهارشنبه سوری ، افراد چند تخم مرغ رنگ شده در مشت خود قرار می‌دهند و به رقص و پایکوبی می‌پردازند. در همین حال سر تخم مرغ خود را به تخم مرغ دیگری می‌زنند و برای هر فردی که زودتر شکست بازنده است.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری در شمال ایران
در مازندران شعر قاشق زنی می‌خوانند و می‌گویند “ای اهل محل، اهل در اين منزل شگون امشب است، هديه بريزيد داخل پيمانه و كاسه”.
همچنین شب چهارشنبه سوری آش چهل گیاه می‌پزند که جنبه درمانی نیز دارد.
در شب چهارشنبه سوری ، گیلان‌ها اسپند و کندر را دود می‌کنند، گلاب به صورت خود می‌زنند و شمع را به نیت روشنایی روشن می‌کنند.
مردم این خطه، خاکسترهای شب چهارشنبه سوری را صبح پای درختان می‌ریزند و معتقد هستند که اینگونه درخت‌ها بارورتر می‌شوند.
همچنین در گیلان دختران دم بخت را با جارو می‌زنند و از خانه بیرون می‌کنند به این امید و نیت که بختشان باز شود.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری در بوشهر
پس از پایان مراسم، بوشهری‌ها سوار قایق می‌شوند تا از آب بگذرند و نحسی این شب را از بین ببرند.
