چهارشنبه سوری یکی از مهیج‌ترین آیین‌های باستانی ایران است که در آستانه آخرین چهارشنبه سال قبل از نوروز جشن گرفته می‌شود ، این جشن ورود بهار را شاد باش می‌گوید.
چهار شنبه سوری مقدمه‌ای برای نوروز است که فرارسیدن فصل بهار را خبر می‌دهد و با غروب آفتاب سه‌شنبه آخر سال با مراسمات ویژه‌اش آغاز می‌شود.
این جشن در نزد ایرانیان قبل از اسلام در روز خاصی انجام نمی‌گرفت و معمولاً در اواخر زمستان در حالی که زمین درحال گرم شدن بود انجام می‌شد ، ولی پس از اسلام و حمله اعراب این جشن به آخرین چهارشنبه سال موکول شد زیرا چهارشنبه در نزد اعراب روزی نحس و شوم بوده است.
تاریخچه چهارشنبه سوری
هدف از برپایی این جشن توسط ایرانیان این است که طبق رسوم نیاکانشان ، دفع شر و بلا را انجام دهند و برای برآورده شدن آرزوهایشان این مراسم را برگزار می‌کنند.
و از آنجایی که آتش نزد ایرانیان نماد روشنی ، پاکی ، طراوت ، سازندگی ، زندگی ، تندرستی و در پایان بارزترین نماد خداوند در روی زمین است در این شب همگان در همه جا آتش‌های بزرگ و کوچکی بر افراخته می‌کردند و از روی آن می‌پریدند و شعر “سرخی تو از من ، زردی من از تو” را می‌خواندند.
همچنین معتقد بودند افروختن آتش باعث راه یافتن روشنی معرفت در دل و روح می‌شود که آثار اهریمنی و نامبارکی را از بین می‌برد.
علاوه بر چهارشنبه سوری یک رشته جشن‌های آریایی با برافروختن آتش برگزار می‌شود که این نشان از اهمیت آتش در بین ایرانیان است.
در برخی روایات نیز آمده است این جشن باستانی بنا به یاد بود پریدن سیاوش از روی آتش صورت می‌گرفته است.
علاوه بر ایران کشورهای دیگری نظیر تاجیکستان ، افغانستان و ترکیه نیز این جشن را برگزار می‌کنند.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری
افروختن آتش
عنصر بنیادین آیین جشن چهارشنبه سوری ، عنصر آتش است.
در مناطق گوناگون ایران در شب چهارشنبه سوری گاه سه کپه آتش به نشانه سه پند بزرگ ایرانیان باستان: اندیشه نیک و کردار نیک و گفتار نیک یا هفت کپه آتش به نشانه هفت امشاسپندان فراهم می‌کنند و با فاصله کم در حیاط ، کوچه و هر جای ممکن قرار می‌دهند.
و همگی اشعاری از قبیل زردی من از تو سرخی تو از من / غم برو شادی بیا ، محنت برو روزی بیا را بلند می‌خوانند. باستانیان بر این عقیده بودند که با پریدن از روی آتش زردی و نحسی آن‌ها به آتش و سرخی آتش به آن‌ها منتقل می‌شود.
قاشق زنی
یکی از مراسمات ویژه این جشن قاشق زنی است که در شب چهارشنبه سوری تعدادی از دختران و زنان چادر یا پارچه‌ای بر سر می‌کنند ، طوری‌که چهره‌شان مشخص نباشد به همراه یه کاسه مسی و قاشق به محله می‌روند.
قاشق را به کاسه می‌زنند تا همسایه‌ها و اقوام از خانه‌هایشان خارج شوند و در ظرفشان هدیه‌هایی مانند شیرینی، شکلات، آجیل و نقل بریزند.
همچنین اهل خانه می‌دانند زنان قاشق‌زن حاجت دارند و در پایان قاشق‌زنی چیزی در کاسه خود نیافتند ، به این معناست که قرار است در سال جدید به مراد دل و حاجتشان نرسند.
در گذشته‌های دورتر مردم باور داشتند در این شب ارواح نیک به محل زندگی بازماندگان می‌آیند و هدیه دریافت می‌کنند که احتمالا این باور زمینه شکل‌گیری آیین قاشق زنی بوده است.
کوزه شکنی
تا زمانی که از ظرف‌های سفالین چون ، کاسه و بشقاب و کوزه ، در خانه استفاده می‌شد، پس از خانه تکانی به دلیل اینکه ظروف سفالی لعاب ندارند و خیلی قابل شست و شو نیستند ، پس از مدتی آلوده می‌شوند کوزه کهنه را با مقداری نمک به نشانه چشم زخم ، مقداری زغال به نشانه سیاه‌بختی و یک سکه به نشانه تنگدستی را درون یک کوزه سفالی قرار می‌دهند و از پشت بام خانه به کوچه می‌انداختند ، و معتقد بودند با این کار فقر، شوربختی و شورچشمی را به بیرون از خانه پرت می‌کنند.
آجیل مشکل گشا
مردم بر این باور بودند که خوردن دانه‌های شور افراد را نمک گیر می‌کند و نسبت به هم بی‌کینه می‌کند و سبب می‌شود آن‌ها با هم مهربان رفتار می‌کنند.
همچنین افراد حاجت‌مند نذر می‌کنند و در چهارشنبه آخر سال آجیل هفت مغز را رو به قبله می‌خرند و بین دوست و آشنا تقسیم و قصه مخصوص آجیل یا همان خارکن را نقل می‌کردند.
فال گوش نشینی
یکی دیگر از سنن چهارشنبه سوری ، سنت فال گوش نشینی است که دختران و زنانی که حاجتی در دل دارند انجام می‌دهند.
آن‌ها قبل از آتش افروزی نیت می‌کنند و از خانه خارج شده ، در یک جایی که مردم از هرسو تردد می‌کنن د، می‌ایستند و به حرف‌های رهگذران تفال می‌زنند.
اگر رهگذران با عبور از کنار آن‌ها حرف‌های خوب و امیدبخش بزنند این یعنی اینکه آن‌ها در سال جدید به آرزوهایشان می‌رسند. در غیر این‌صورت باید قید حاجتشان را بزنند.
برگزاری امروزی چهارشنبه سوری
نسل جدید ایران از آیین‌های این جشن شناخت چندانی ندارد و متاسفانه امروز این مراسم با پیرایه‌های خرافی ، دستخوش تغیر شده و هر ساله در روزهای پایانی سال باعث بروز اتفاقات ناگواری همراه با خسارات جانی و مالی ، می‌شود و کام خانواده‌ها را در آستانه نوروز تلخ می‌کند.
امروزه ، استفاده از مواد محترقه و آتش‌زا که بعضاً دست‌ساز و خطرناک هستند بسیار رایج است و جایگزین آیین‌های کهن شده‌است.
همچنین برگزاری چهارشنبه‌سوری با آلودگی صوتی ، آسیب به تابلوها و دیوارهای شهر و ایجاد فضایی خشونت‌آمیز و تنش‌زا همراه است به‌طوری‌که برخی شهروندان از رفت‌وآمد در خیابان‌ها بیم دارند و بیشتر شبیه جنگ و شورش است تا جشن باستانی چهارشنبه سوری.
امید می‌رود که مردم امروزه نیز با موجود مقالات و اطلاعات گسترده از آیین باستانی این جشن آگاه شوند و به جای انجام کارهای خطرناک مثل ترقه‌بازی و استفاده از مواد محترقه به این سنن زیبا رو بیاورند و چهارشنبه سوری را به خاطره‌ای زیبا ، نه وحشتناک تبدیل کنند.
